Səhvlərdən öyrənmək: Qırılmadan güclənmək

Həyat hər an yeni təlim imkanıdır. Hər gün, hər dəqiqə və hətta hər nəfəsimizlə yeni təcrübələr yaşayırıq. Bu təcrübələr bəzən xoşbəxtlik verici, bəzən də ağrılı ola bilər. Lakin bu ağrılar ümumiyyətlə bizə ən çox şey öyrədən hadisələrdir. Təbiətin təbii gedişatında səhv etmək qəzaedir. Bəzən kiçik, bəzən böyük səhvlər edirik. Amma əslində əhəmiyyətli olan bu səhvləri necə qavradığımız və onlardan nə qədər dərin şeylər öyrəndiyimizdir.

Bizim çoxumuz səhv etdiyimiz zaman özümüzlə mübarizə aparır, içimizi yeyən günahkarlıq hissi ilə üz-üzə qalırıq. Kimimiz bu səhvləri şəxsi uğursuzluq kimi görür, dəyərlərimizi şübhə altına alır, hətta özümüzü kifayət qədər görməyə başlayırıq. Amma səhv, uğursuzluğun deyil, inkişafın bir hissəsidir. Səhv etmək insan olmanın təbii nəticəsidir. Həqiqətən böyüyən və inkişaf edən insanların hamısı səhvlərindən dərs alanlardır.

Niyə səhvlər qəzaedir?

İnsan doğası gereyi mükəmməl deyil. Düşünce sistemimiz, duygusal yapımız, keçmiş təcrübələrimiz və ətraf mühit amilləri bir araya gəldikdə həmişə doğru qərarlar verə bilməyərik. Buna görə səhv etmək həyatın əsas elementlərindən biridir. Elmi eksperimentlər zamanı min dəfə uğursuzluqla qarşılaşan bir alim, min birinci cəhddə inqilabi bir kəşf edə bilər. Eyni şəkildə, bir rəssam ilk rəsmində istədiyi nəticəyə çata bilməsə də, hər səhvində yeni texnika inkişaf etdirərək daha möhkəm əsərlər yarada bilər.

Səhvlər əslində bizə yol göstəricidir. Nə etməyimizi deyil, nə etməməyimizi öyrədir. Bəzi həqiqətləri yalnız yaşadıqdan sonra anlamaq mümkündür. Yalnız teoriya ilə oxuduğumuz və ya başqalarının danışdıqları səhvlər bizə fayda verə bilər, amma həqiqətən yaşadığımız səhvlər bizə təsir edərək dəyişiklik yaradır.

Səhvlərlə barışmaq

"Səhvlərlə barışmaq" ifadəsi, çoxları üçün asan görünməyə bilər. Çünki cəmiyyətdə səhv etmək, xaric edilmək, məhkum edilmək və tənqid olunmaq kimi восифатlandırılmışdır. Kiçik yaşlarımızdan etibarən "səhv etmək" əməli cəzalandırılmışdır. Məktəbdə yanlış cavab vermək utanclar yaratmış, imtahanlarda aşağı qiymət almaq isə uğursuzluq kimi təsvir edilmişdir. Bununla belə, çox insan səhv etməkdən qorxur, risk almaktan çəkinir və potensiallarını məhdudlaşdırır.

Lakin səhvlərlə barışmaq özümüzü affetməyi və məhkum etməyi dayandırmağı deməkdir. Özümüzə qarşı nazik olmaq, səhv etdiyimiz zaman “Bu mənim sonum deyil” deyə bilmək, “Bu təcrübə sayəsində böyüyə bilərəm” düşüncəsinə sahib olmaq, bizə daha davamlı və şüurlu varlıq verir. Səhvlərlə barışmaq eyni zamanda özümüzü sevməyi öyrənmək deməkdir. Çünki insan səhvlərini qəbul edib aff etdiyi zaman özünə daha çox hörmət bəsləməyə başlayır.

Səhvlərdən necə öyrənilir?

Səhvlərdən öyrənmək sadəcə “Bunu etməməli idim” deməklə mümkün deyil. Həqiqi öyrənmə səhvlərin altında yatan səbəbləri araşdırmaqla, davranışlarımızı gözə alaraq və gələcəyə yönəlmiş şüurluluğu yaratmaqla mümkündür. Burada özünüzdə soruşduğunuz ən vacib sual aşağıdakılardır:

“Bu təcrübə mənə nə öyrətdi?”

Bu sadə lakin çox güclü bir sualdır. Keçmişdə yaşadığınız səhvi məhkum etmək əvəzinə, ondan çıxarılacaq dərslərə diqqət yetirmək, şəxsin zihnini müsbət istiqamətdə işlətməyə kömək edir. Bu sualı özünüzdən soruşduğunuz zaman aşağıdakı cavablara nail ola bilərsiniz:

• “Bu səhv, tələsik qərarların zərərli olduğunu göstərdi.”
• “Bu təcrübə, etibarlı olmayan insanlarla iş görməməli olduğumu öyrətdi.”
• “Bu səhv, duyğularımı idarə etmənin önəmini xatırlatdı.”

Belə düşünməyə başlamazdan səhv artıq yük deyil, bir imkan halına gəlir. Keçmiş seçimlər indiki vaxtı aydınlaşdırır; bugünkü şüurluluq gələcək planlarınızı daha bilinçli şəkildə formalaşdırmanıza yardım edir.

Səhvlərdən öyrənmək üçün praktik addımlar

Səhvlərdən öyrənmək üçün izlənə biləcək bəzi somut addımlar vardır. Bunları gündəlik həyatda tətbiq etmək hem psixoloji sağlamlığınızı dəstəkləyir, hem də şəxsi inkişafınızı sürətləndirir:

1. Özünüzü ittiham etməkdən imtina edin Səhv etmək sizin pis insan olduğunuzu göstərmir. Günahkarlıq hissi qısa müddətli bir xəbərdarlıq mexanizmi ola bilər, lakin uzun müddət saxlanarsa sizə ziyan dəyər. Özünüzü affedin və “Hamı səhv edə bilər” fikrini düşünün.

2. Duyğusal reaksiyalarınızı fərq edin Səhv etdikdən sonra yaşadığığınıza qəzəb, qorxu və ya utancaq hisslərini sıxışdırmaq. Onları fərq edin, niyə hiss etdiyinizi araşdırın və bu hisslərə nəzarət etməyə çalışın.

3. Səbəbləri araşdırın Səhv hansı səbəbdən baş verdi – xarici amillər (digər insanların təsiri) ilə mi, yoxsa daxili amillər (öz düşüncə/duyğu vəziyyətinizlə bağlı mı)? Bu analiz gələcək davranışlarınızı formalaşdırmanıza kömək edəcək.

4. Həll yönümlü düşünün Keçmişə dolayı qalmamaq üçün “Eyni səhvi etməmək üçün nə edə bilərəm?” sualına yönəlin. Yeni strategiyalar müəyyən edin, adətlərinizi yenidən nəzərdən keçirin.

5. Yazmaqla ifadə edin Jurnal tutmaq və ya səhv ilə bağlı düşüncələrinizi kağıza köçürmək, hisslərinizi təşkil etməyə və məntiqi həll yolları hazırlamaya kömək edir.

6. Digər insanların dəstəyini alın Etibar etdiyiniz dostdan, ailə üzvündən və ya müşavirdən dəstək almaq, baxış bucağınızı genişləndirir. Bəzən xarici bir baxış bucağı, yaşadığınız mürəkkəb vəziyyəti başa düşmək üçün çox qiymətli ola bilər.

Səhvlərin gözəlliyi: İnsan olmaq

Cəmiyyət bəzən bizə “Mükəmməl ol” mesajı verir. Səhv etmədən mükəmməl davranmaqla uğura nail olunabilecəyimizi nəzərdə tutur. Ancaq bu, həqiqi həyatdan uzaq bir gözləntidir. Mükəmməlçilik, insani təbiətimizi inkar etməyə səbəb olur. Həqiqi uğur, çatışmazlıqlarımızla üz-üzə gəlməkdə, səhvlərimizdən dərs almaqdadır.

Səhvlər bizim insan olduğumuzun ən gözəl sübutudur. Səhv etmədən heç kim böyüyə, inkişaf edə bilməz. Səhvlər xarakterimizi formalaşdırır, empatiya qabiliyyətimizi artırır, digər insanlara daha çox başa düşən yanaşmağa kömək edir. Səhv etmiş insan, digər insanların səhvlərini daha yaxşı başa düşər, çünki öz daxili dünyasında yaşayan prosesdən keçib.

Səhvlərin pahalıya mal olmaması üçün nələrə diqqət etməliyik?

Səhvlər həmişə pahalıya mal olmaq məcburiyyətində deyil. Bəzi səhvlər kiçik, bəziləri isə ağır nəticələr doğura bilər. Ancaq bu nəticələrin ciddiliyi səhv edildikdən sonra götürülən mövqeyə əsasən dəyişə bilər. Səhvlərin sizə daha az ziyan vurmağı üçün diqqət yetirməli olduğunuz bəzi məqamlar budur:

1. Çox risk almaq Bəzi səhvlər, aşırı risk almaqla baş verir. Ağıllı şəkildə risk götürmək inkişaf üçün vacibdir, lakin nəzarətsiz hərəkət etmək ciddi səhvlərə yol açabilir. Hər qərar qəbul edərkən riskləri qiymətləndirin.

2. Ego ilə qərar vermək Ego, məntiqi düşünməyimizi maneə törədə bilər. “Özümü isbat etməliyəm” kimi fikirlərlə verilən qərarlar tez-tez səhv içərir. Məntiq və duyğu tarazlığını birlikdə istifadə edərək hərəkət edin.

3. Özünüzü dinləməmək Bəzi səhvlər, iç sesimizi dinləməməkdən qaynaqlanır. İçinizdə bir xəbərdarlıq varsa, ona qulaq asın. Sezgiləriniz, çox zaman sizi düzgün istiqamətə yönəldəcək.

4. Keçmişdən dərs almamaq Eyni səhvi bir neçə dəfə təkrar etmək, inkişafsızlığın göstəricisidir. Keçmişdə eyni səhvi etmisinizsə və təkrar edirsinizsə, bu davranışınızı dəyişdirməli olduğunuzu düşünməlisiniz.

Səhvlərdən böyüyən insanlar

Səhvlərindən dərs alabilən insanlar həyatın çətinliklərinə qarşı daha davamlıdırlar. Onlar həyatı sərt bir hakim deyil, bilgə bir müəllim kimi görür. Səhvlər qarşısında pes etmir, onlardan güc alırlar. Bu insanların qırılmaq əvəzinə böyüyür.

Xaricdən baxdıqda sankı heç səhv etməyən kimi görünə bilərlər. Əslində onlar da bizim kimi səhv edirlər, amma fərqi isə səhvlərini necə işlədiklərindədir. Onlar səhvlərini gizlətmək əvəzinə onları öyrənmə vasitəsinə çevirirlər. Beləliklə, zamanla daha bilinçli, daha güclü və daha azad bir həyat sürür.

Nəticə: Səhvlərlə barışmaq həyatla barışmaq deməkdir

Həyat mükəmməl olmaq üzərinə kurulmayıb. Həyat real olmaq üzərinə kurulub. Həqiqi olan hər şey, çatışmazlıqları ilə birlikdə gözəldir. Təbiət də mükəmməl deyil, lakin sonsuz gözəllikləri ehtiva edir. Eyni şəkildə insanlar da çatışmazlıqlarını qəbul etdikdə daha real və daha dərin bir varlığa nail olurlar.

Səhvlərimizlə barışdığımızda özümüzü daha çox sevirik. Özümüzü sevdikdə isə başqalarına daha çox sevgi verə bilirik. Bu proses yalnız şəxsi inkişaf deyil, eyni zamanda cəmiyyət sağlamlığıdır. Çünki daha bilinçli və daha mərhəmətli insanlar daha sağlam bir dünya inşa edə bilər.

Unutmayın, səhvlər sizi müəyyən etmir. Onlar sadəcə keçici təcrübələrdir. Əsl əhəmiyyətli olan isə bu təcrübələrdən nə qədər dərin şeylər öyrəndiyinizdir. Bu gün bir səhv etmisinizsə, bunu son kimi görməyin, bir başlanğıc kimi görün. Çünki hər səhv, öyrənmə qapısıdır. Və hər öyrənmə qapısı, sizi daha bilinçli, daha güclü və daha müdrik bir insana çevirir.

“Bu təcrübə mənə nə öyrətdi?”
Sual budur. Cavabı tapmaq, inkişafın açarıdır.