Niye Həmişə Eynisini Yaşayıram? – Uşaqlıqda Sevgi Çatışmazlığı və Yetkinlik Münasibətləri

Hər bir insanın ilk illərində duyğusal təhlükəsizlik hissi yaratması, sevilməni öyrənməsi və etimad qurmağı bacarması üçün valideynlərindən müəyyən səviyyədə diqqət, istilik və ardıcılıq alması lazımdır. Bu əsas ehtiyaclar ödənilmədikdə yetkinlikdə bir çox psixoloji, emosional və sosial problemlər yarana bilər.

Uşaqlıqda kifayət qədər ana-ata sevgisi görməmiş yetkinlər, tez-tez şüursuz olaraq uşaqlıqda yaşadığı boşluğu doldurmağa çalışırlar. Bu məqalədə belə insanların yaşadıqları əsas çətinlikləri araşdıracağıq: bağlanma növləri, özünə inamın çatışmazlığı, yalnızlıq hissi, qərarsızlıq, yaxınlıqdan qorxu və davamlı təsdiq axtarışı. Həmçinin bu davranış nümunələrindən çıxmaq üçün fərdi inkişaf strategiyalarından da bəhs edəcəyik.

1. Duyğusal Bağlar Qurulmasında Çətinliklər

Kifayət qədər duygusal dəstək almadan böyümüş yetkinlər, adətən sağlam münasibətlər qurmaqda çətinlik çəkirlər. Valideynlərdən gələn tutarsız və ya soyuq reaksiyalar uşağın dünyanı təhlükəsiz yer kimi görməsinə mane olur. Nəticədə yetkinlikdə bu şəxslər ümumiyyətlə uzaqlaşan (müstəqil) və ya fobiya yaradan (narahat) bağlanma tiplərini inkişaf etdirirlər.

• Uzaqlaşan bağlanma : Bu tipə malik olan şəxslər yaxın münasibətlərdən yayınır, hisslərini paylaşmamağa üstünlük verir, müstəqil görünməyə çalışırlar, lakin daxildə yalnızlıq çəkirlər.
• Narahat bağlanma : Digər tərəfdən, bu tipə sahib şəxslər həmişə yoldaşlarından təsdiq gözləyirlər, hiper bağlı olurlar, tənqidə həssas reaksiya verirlər. Onlar üçün "sevilmək" hər şeydir, amma heç vaxt kifayət qədər hiss etmirlər.

Bu bağlanma tipləri romantik münasibətlərdə, dostluqda və iş münasibətlərində ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Şəxslər davamlı itələmə-çəkmə arasında qalır, etimad etdikləri insanlardan uzaqlaşır və ya hiper asılı olurlar. Bu isə münasibətlərin sürətlə bitməsinə və ya davamlı kriz yaşamasına səbəb olur.

2. Özünə Hörmətin Azalması və Özünə İnamsızlıq

Valideynlərin sevgi, qiymətləndirmə və təsdiqini görməmiş uşaqlar, özünü dəyərli hiss etməyi öyrənə bilmirlər. Uşaq beyini xarici reaksiyalara son dərəcə həssas olduğundan, valideynlərin mənfi reaksiyaları və ya ehtimansızlığı şəxsin öz haqqında mənfi inanclar yaratmasına səbəb olur. Məsələn:

• “Mən kifayət deyiləm.”
• “Heç kimlə yaxşı keçinə bilmirəm.”
• “Həmişə yanlış söz deyirəm/edirəm.”
• “Mənim real mənimlə heç kim qalmaz.”

Bu inanclar yetkinlikdə bilinməyən şəkildə davam edir və şəxs nə qədər uğurlu olsa da daxili boşluq hissi yaradır. Uğurlar xaricdən görünə bilər, lakin daxili təminat çatışmazdır. Bu şəxslər davamlı xarici təsdiq axtarır, çünki aldığları mesaj belədir: “Sən yalnız etdiklərin qədər dəyərlisin.” Buna görə səhv etməkdən qorxurlar, tənqidlərə davam gətirmək qabiliyyəti zəifdir, mükəmməlliyə meyillidirlər.

3. Yaxınlıq Qorxusu və Etimad Sorunları

Yaxınlıq qorxusu, uşaqlıqda etimad anlayışı öyrənə bilməmiş insanların ən böyük travmalarından biridir. Birinə həqiqətən bağlanmaq, özünü açıq etmək və bütün müdafiə mexanizmlərini endirmək deməkdir. Lakin bu açıqlıq daha əvvəl cəzalandırılıbsa və ya diqqətsiz buraxılıbsa, şəxs bunu yenidən yaşamaqdan qorxur.

Bəzi yetkinlər münasibət dərinləşməyə başlamazdan qaçırlar. Çünki həqiqi yaxınlıq köhnə yaraları canlandırabilir. Daxili səs, “Ən sonunda tərk ediləcəksən,” və ya “Eyni ağrı yenidən yaşanacaq,” deyir. Buna görə bəzi insanlar münasibətlərdə qəsdən məsafə saxlayırlar, və ya rəftarı test edərək davamlı təsdiq almağa çalışırlar. Bu isə münasibətin pozulmasına səbəb olur.

4. Daxili Boşluq və Davamlı Dolğunluq Axtarışı

Uşaqlıqda sevgi və təhlükəsizlik çatışmazlığı yaşayan yetkinlər, əksər hallarda bir daxili boşluq hissi yaşayırlar. Bu boşluq pul, seks, alkohol, alış-veriş və ya intensiv işlə dolgulanmaya çalışılır. Amma bu üsullar yalnız keçici həll təklif edir. Həqiqi həll isə bu boşluğun mənbəyinə dönülərək həll edilməsidir.

Bu şəxslər çox zaman özünü işğal altında saxlamağa çalışırlar, çünki sakit qaldıqlarında içlərindəki sükutu, yalnızlığı və ağrını daha güclü hiss edirlər. Bəziləri davamlı yeni layihələrlə özünü yorur, bəziləri isə istehlak yönümlü həyatlar yaşayır. Lakin bu vəziyyət, xoşbəxtliyi deyil, yorğunluğu gətirir.

5. Məsuliyyət Daşımasında Çətinlik və Yetkin Roluna Uyğunsuzluq

Sevgi və məsuliyyət modelləri düzgün formalaşmayan ailələrdə böyüyən şəxslər yetkinlikdə rollarını model almaqda çətinlik çəkə bilərlər. Kimi zaman ailə daxilində çox erkən yetkinləşdirilmiş (uşaqlıqda valideyn rolunu götürməli olmuş) şəxslər yetkinlikdə aşırı yüklənmə ilə yaşamaya davam edərkən, digərləri isə tam əksi olaraq məsuliyyətdən yayınır.

Bəziləri davamlı başqalarına asılı qalır, bəziləri isə hər şeyi təkbaşına etmək istəyir, amma burnuna gələn hər məsuliyyəti qəbul etdiyi üçün yorulur. Bu şəxslərdə həm müstəqillik həm də yardım istəmək mövzusunda ciddi mübarizələr gedir.

6. Tənqidlərə Qarşı Artıq Reaksiya və Münasibətlərdə Etimadsızlıq

Yetkinlikdə tənqidlərə qarşı artıq müdafiə mövqeyində duran və ya təqsirli hiss edən şəxslərin arxasında, uşaqlıqda tez-tez tənqidlərə məruz qaldığı və ya aşağılandığı keçmişi ola bilər. Bu şəxslər üçün kiçik tənqidlərə belə abartılı reaksiyalar verilir, çünki onlar üçün tənqid — rədd edilmənin və ya dəyər itirmənin nişanəsidir.

Bu vəziyyət iş yerində, ailə daxilində və ya şəxsi münasibətlərdə davamlı gərginliyə səbəb olur. Şəxs davamlı özünü müdafiə edən mövqeydə qalır, rəftarın məqsədini düzgün oxuya bilmir və ünsiyyət kəsilməsi yaranır.

7. Özünü Təqsirli Hiss Etme Meylim və Nəzarətin İtirilməsi

Uşaqlıqda kifayət qədər sevgi və təhlükəsizlik hissi ala bilməmiş yetkinlər, adətən hər şeyin öz təqsiri olduğunu düşündüyü üçün davranırlar. Həyatda rast gəldikləri hər mənfi hadisəni öz üzərlərinə götürərək qiymətləndirirlər. Bu da depresiv düşüncələrin formalaşmasında vacib faktordur.

Bəziləri isə əksinə reaksiya verə bilər: Hər şeyi nəzarət altında saxlamaq istəyirlər. Çünki uşaqlıqda nəzarətin olmadığını, hər şeyin təsadüfi getdiyini yaşamışdırlar. Yetkinlikdə bu şəxslər hər şeyin nəzarət altında olması gerektiğini düşünürlər. Bu da stress və narahatlıq səviyyəsini artırır.

Bu Vəziyyətdən Necə Çıxmaq Olar?

Bu cür travmatik təcrübələrlə yaşamaq çətindir, lakin fərdi inkişaf prosesilə bu yaralar müalicə edilə bilər. Aşağıdakı addımlar bu prosesi başlatmaq və irəli aparmaq üçün faydalı ola bilər:

1. Özünü Tanımaq və Anlamaq

İlk addım, yaşadığınız duyğusal və davranış kalıblarını fərq etməkdir. Niyə davamlı yalnız hiss etdiyinizi, niyə yaxınlıq qurmaqda çətinlik çəkdiyinizi, niyə davamlı təsdiq axtardığınızı sorğu-sual etmək önəmlidir. Özünüzmə nazik bir gözla yanaşmalısınız. Çünki bu kalıblar, həyatda qalma mexanizmləridir. O zaman sizə kömək etmişlər, amma indi funksiyasız ola bilərlər.

2. Psixoloji Kömək Almaq

Peşəkar dəstək almak, bu yaraları sağaltmağın ən effektiv yollarından biridir. Xüsusilə travma mərkəzli terapiyalar (məsələn, EMDR, KBT, Qestalt və ya Psixanalitik Terapiya), uşaqlıq travmalarını işləmə imkanı verir. Terapevtinizlə təhlükəsiz bir mühitdə keçmişdən danışmaq, duyğularınızı ifadə etmək və yeni izah üsulları öyrənmək həyatı dəyişdirə bilər.

3. Özünə Rəhm Göstərmək

Şəfqət yalnız başqalara deyil, eyni zamanda özünüzə də göstərilən davranışdır. Özünə nazik olmağı, səhvlərinizi bağışlamağı və uğursuzluqlarınızı birer öyrənmə imkanı kimi görməyi öyrənmək önəmlidir. Öz daxili valideyniniz olmaq, uşaqlığınızda çatışmayan sevgini indi sizin verməniz deməkdir.

4. Sağlam Münasibətlər Qurmaq

Sağlam münasibətlər, etimadı yenidən öyrənməyin ən güclü vasitələrindəndir. Əlbəttə bu proses yavaş gedər, risk tələb edər. Amma zamanla, sizə etimad edəcək, sizi olduğu kimi qəbul edəcək insanlarla tanış olmaq mümkündür. Önəmli olan, özünüzü davamlı sınamaq və ya hər kəsi tərk edəcəklərini proqnozlaşdırmaqdan imtina edib, təcrübələrinizi obyektiv qiymətləndirməyi öyrənməkdir.

5. Duyğusal Bilincli Artırmaq

Duyğularınızı tanımaq, adlandırmaq və ifadə etməyi öyrənmək, daxili dünyanı daha yaxşı başa düşməyə kömək edir. Meditasiya, gündəlik yazmaq, nəfəs məşqələri kimi tətbiqlərlə duygusal fərqındalığı artırmaq mümkündür.

6. Sərhədləri Müəyyənləşdirmək

Bəzi yetkinlər, uşaqlıqda sərhədlərinin pozulduğunu yaşamışlardır. Bu səbəbdən yetkinlikdə öz sərhədlərini çəkməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Öz hüquqlarını müdafiə edə bilmək, “yox” deməyi bacarmaq, başqalarının duyğusal yükünü üzərinə almaq sağlam bir şəxsiyyət hissi inkişafı üçün önəmlidir.

Nəticə

Uşaqlıqda kifayət qədər ana-ata sevgisi görməmək, həyatın bir çox sahəsində iz buraxır. Lakin bu izlər, sizi müəyyən edən və ya məhdudlaşdıran şeylər deyil. Bunlar sadəcə müalicə olunmuş və ya müalicə gözləyən yaralardır. Və bu yaraların sağalması mümkündür.

Fərdi inkişaf, bir transformasiya prosesidir. Bu prosesdə sabırlı olmaq, nazik olmaq və özünüzə vaxt ayırmaq lazımdır. Keçmişiniz, sizi formalaşdırır, amma gələcinizi müəyyən etmir. Həqiqi azadlıq, uşaqlıqda çatışmayan şeyləri indi özünüz üçün təmin edə bilməkdən ibarətdir.

Xatırlayın: Seviləcəyinizi qədər, özünüzü də sevməyə haqqınız var. Və bu sevgini əvvəlcə özünüz verəndə dünya başqa rəngdə görünür.